Што секој од нас би требало да знае за ДИЈАБЕТЕС?
Нашите клетки за своите енергетски потреби се зависни, пред сѐ, од едноставна молекула на шеќер, а тоа е глукозата.
Организмот има сложени механизми кои му овозможуваат да го контролира нивото на шеќер во крвта, односно овозможуваат нивото на шеќер да не биде превисоко или пак прениско. Кога се храниме со повеќето дигестибилни јаглехидрати, по дигестијата тие се претвораат во глукоза и брзо се апсорбираат во крвотокот.
Секое зголемување на нивото на шеќер во крвта, претставува сигнал за панкреасот да го лачи хормонот инсулин, кој има за задача да им сигнализира на клетките да примаат повеќе глукоза. Без овој хормон, глукозата плови низ крвта, без можност да биде апсорбирана во клетките на кои што им е потребна за енергија.
Diabetes mellitus e хронично заболување кое е причинето од абнормалните нивоа на шеќер во крвта. Овие абнормалности сепредизвикани заради тоа што телото не може да создаде доволно инсулин или заради неможноста веќе создадениот инсулин да се искористи соодветно.
Во нормални услови, нивото на глукоза во крвта се покачува после оброците, а потоа, по 1-2 часа опаґа, како што таа навлегува во клетките од крвта. Кај луѓето со дијабетес, нивото на шеќер во крвта може да остане покачено со часови.
Статистиката е загрижувачка!
Загрижувачка е тенденцијата според која младото население, општо во светот, во просек jа зголемува своата телесна тежина, па со тоа станува се поподложно на оваа болест.
Бројот на лица со дијабетес во светот расте од година во година. Од 425 милиони во 2017 година, во 2018та бројот е пораснат на 463 милиони, односно, зголемен е за 38 милиони лица. Ова зголемување на бројот на лица со дијабетес е еднакво на бројот на жители во една голема европска држава како Полска, или повеќе од двојно повеќе од бројот на жители во земите од Западен Балкан (Македонија, Србија, Албанија, Косово, Босна и Херцеговина и Црна Гора).
Се проценува дека до 2045 година оваа бројка ке надмине 700 милиони или секо деветти човек во светот ке има дијабетес. Зголемената преваленца на дијабетес тип 2 е резултат на забрзаното темпо на урбанизација, стареењето на популацијата,зголемена телесна тежина, недоволна физичка активност и поголем внес на нездрава храна.
10% од сите финансиски средства во здравството, на светско ниво, се трошат на оваа болест, а смртноста на годишно ниво се мери во милиони.
Според заводот за статистика на Македонија, во 2006 година, броот на заболени од дијабетес изнесувал 30 илади, додека во 2016 изнесувал над 120 илади, а околу 40 илади се зависни од инсулинска терапија.
Моментално, ситуацијата завзема епидемиски размери, па така скоро секо 10ти човек во нашата земја боледува од оваа болест на „модерното време”.
Какви типови на дијабетес постојат?
1) Дијабетес мелитус тип 1 (инсулинско зависен дијабет)
Автоимуно заболување до кое доага кога телото создава специфични антитетела кои ги напагаат и перманентно го оневозможуваат дејството на клетките во панкреасот кои продуцираат инсулин. 5% од сите заболени го имаат ово тип на дијабетес.
2) Латентен автоимун дијабет кај возрасни
Автоимуно заболување, подтип на дијабет тип 1, а се развива поспоро, како дијабетот тип 2. Затоа се срекава и како дијабет 1.5. Заради поспората прогресија на оваа болест, инсулинската терапија може да не е неопходна и до неколку години по дијагностицирањето. Здравиот животен стил може да помогне во спречувањето на прогресијата на болеста, за разлика од дијабетесот тип еден, каде тоа не е случај.
Латентниот автоимун дијабет се диіагностицира кај повозрасни луѓе, околу 30 години, бидеки за прогресирање на ова заболување е потребно време. Заради овие причини, често латентниот дијабет може да биде грешно дијагностициран како дијабет тип 2.
3) Гестационален дијабет мелитус
Хипергликемија, или покачено ниво на шеќер за време на бременоста. Жените со ова заболување имаат зголемен ризик од компликации за време на бременоста и зголемен ризик, заедно со детето да развијат дијабетес тип 2.
4) Предијабетес
Пред да развизат дијабетес тип 2, пациентите начесто имаат состојба на покачено ниво на шеќер во крвта, состојба која се нарекува предијабетес.
Оваа состојба скоро секогаш му претходи на дијабетот тип 2, но за жал луѓето со ваква состојба не покажуваат јасни симптоми.
Единствен начин да се утврди е тестираье на нивото на шеќер во крвта. Ниво од 100-125mg/dL глукоза во крвта, по невнесување на храна од најмалку 8 часа, се смета за состојба наречена предијабетес.
5) Дијабетес мелитус тип 2
Најчестиот облик на дијабет кој се утврдува откако клетките ќе престанат да реагираат на инсулинот, односно веќе инсулинот не претставува сигнал за клетките да примаат глукоза. Одговорот на организмот е производство на сѐ повеќе инсулин, сѐ додека панкреасните клетки кои создаваат инсулин не се „заморат”.
Иако генетските мутации можат да ja предизвикаат оваа состојба, сепак главниот ризик фактор за неа е несоодвениот, односно нездравиот начин на живот: прекумерната телесна тежина, исхрана со висок процент на рафинирани шеќери и заситени масти, како и намалената физичка активност.
Ово тип на дијабетес може да се третира, а некои студии укажуваат на тоа дека то може и целосно да се излекува, со промените во животниот стил!
Кои се ризик факторите кои доведуваат до дијабетес?
Ризик факторите за развивање на првите два типа на дијабет не се целосно утврдени, освен генетски фактори за кои сме сигурни.
Некои студии укажуваат дека ризик фактори за добивање на дијабетес тип 1 се: неправилната исхрана и прекумерната телесна тежина, недостатокот од витамин D и омега 3 масните киселини, преголемиот внес на млечни производи, психолошкиот стрес и дисбалансот во цревната микрофлора.
Ризик факторите пак, за развивање дијабетес тип 2 се подобро познати. Тоа се пред се:
- Неправилната исхрана и зголеменатателесна тежина
- Неактивниот животен стил
- Употребата на некои медикаменти (на пример стероиди)
- Генетски фактори (пренесени предиспозиции од родителите)
- Возраста (повозрасните од 45 години имаат поголем ризик)
Симптоми и како да ги препознаеме!
Во светски рамки огромен број од луѓето со дијабетес се недијагностицирани, односно не знаат дека имаат дијабетес. Стапката на дијагностицирани случаи може да се подобри со зголемена свесност за симптомите на ова заболување и почести прегледи на лицата со висок ризик (повозрасните, оние со зголемена телесна тежина, односно неправилна исхрана и физички неактивните).
„Предупредувачките симптоми” се скоро исти за сите типови на ова заболување и тие можат да бидат навистина благи, па според тоа и тешки за препознавање. Ова особено важи за дијабетес тип 2. Повеќето луѓе го дијагностицираат овој тип на дијабетес кога веке предизвиканата штета е долгорочна. Kaj дијабет тип 1, симптомите се случуваат брзо, за неколку дена или недели.
Симптоми во најраната фаза кои важат за сите типови дијабет:
– Глад и замор (неможноста на клетките да ja внесат глукозата, поради неприсутноста на инсулинот или поради резистентноста но него, прави да бидеме без енергија, бидеки глукозата ни ja дава потребната енергија за нормално функционирање на организмот)
– Мокрење повеќе од вообичаено и хронична жед (при хронично покачени нивоа на шеќер во крвта, бубрезите не се во можност да ja реапсорбираат глукозата, па мораат да ja излачат во урината. Тоа значи дека телото ќе прави повеќе урина, а тоа подразбира употреба на повеќе течности)
– Сува уста и кожа (поради употребувањето на се повеќе течност од организмот за правење на урина, останува се помалку за сите другите органи и делови од телото.
– Замаглен вид (менувањето на нивото на течност во организмот може да предизвика потекување на леќите на очите, па фокусирањето станува отежнато)
Симптоми типични за дијабет тип 1:
- Непланирано и брзо губење на телесната тежина (Недостатокот на глукоза во клетките прави организмот да почне да jа обезбедува потребната енергија само од мастите, а кога тие ќе се потрошат, од протеините. Така без разлика на начинот на исхрана, наглото слабеење може да биде случај)
- Мачнина и повраќање (Кога организмот за енергетски потреби користи масти, се создаваат кетонски тела. Кога нивната концентрација во крвта ке ja надмине нормалата, може да дојде до т.н. дијабетична кетоацидоза која може да биде и многу опасна, а мачнината и повраќањето се дел од нејзините симптоми)
Симптоми типични за дијабет тип 2:
- Квасочни инфекции (квасците се хранат со глукоза, нивото на глукоза во крвта кај овиепациенти е константно високо, а крвта циркулира низ целиот организам што прави погодни услови за растење на квасите на различни делови од телото како: кожата, гениталиите, градите итн.)
- Споро заздравуванье на различни рани, херпеси и исекотини (хроничното зголеменониво на шеќер во крвта може да доведе до оштетувања на нервите, а симптомите наваквата состоба може да се појават и во овој облик)
- Болки и чувство на вкочанетост во нозете и стапалата (уште еден симптом на нервнитеоштетувања)
Кога да побарате медицинска помош?
Ако сте повозрасни од 45 години или имате други ризик фактори за развој на дијабетот, како на пример генетски, треба да се тестирате. Ако навреме се утврди оваа болест, може да се избегнат големи штети по здравето како што се нервни оштетувања, срцеви заболувања и други различни компликации.
Треба веднаш да се обратите на доктор, доколку:
-
се чувствувате слабо, жедно
-
мокрите многу зачестено
-
дишете многу длабоко и побрзо од вообичаено
-
имате сладок здив ко има мирис на ацетон (знак на кетоацидоза)
-
имате силни болки во стомакот
